Ai được hưởng thừa kế theo di chúc? – Góc nhìn pháp lý
Trong các vấn đề pháp lý liên quan đến tài sản, thừa kế luôn là một lĩnh vực phức tạp và dễ phát sinh tranh chấp. Việc xác định ai được hưởng thừa kế theo di chúc là một trong những câu hỏi cốt lõi mà nhiều người quan tâm. Một bản di chúc hợp pháp là công cụ quan trọng để người để lại di sản thể hiện ý chí của mình về việc phân chia tài sản sau khi qua đời. Tuy nhiên, liệu di chúc có phải là tuyệt đối? Có những trường hợp nào đặc biệt cần lưu ý khi xác định người hưởng thừa kế theo di chúc? Bài viết này sẽ cung cấp góc nhìn pháp lý chi tiết, dựa trên các quy định của Bộ luật Dân sự 2015, giúp bạn hiểu rõ vấn đề này.
>>> Xem thêm: Công chứng di chúc: Một bước nhỏ hôm nay, tránh tranh chấp mai sau.
1. Nguyên tắc cơ bản về việc hưởng thừa kế theo di chúc
Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết (Khoản 1 Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015). Theo nguyên tắc chung, những người hưởng thừa kế theo di chúc sẽ là những cá nhân, cơ quan, tổ chức được người lập di chúc chỉ định trong văn bản di chúc hợp pháp.
1.1. Quyền tự định đoạt của người lập di chúc
Pháp luật Việt Nam tôn trọng quyền tự định đoạt tài sản của cá nhân. Điều này có nghĩa là người lập di chúc có quyền hoàn toàn quyết định ai được hưởng thừa kế theo di chúc, hưởng phần nào, tài sản nào, và có thể đặt ra các điều kiện hợp pháp cho việc hưởng thừa kế.
Điều 626 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Người lập di chúc có quyền:
Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế.
Phân định phần di sản cho từng người thừa kế. 3. Giao nghĩa vụ cho người thừa kế.
Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.”
Điều khoản này là nền tảng cho việc xác định ai được hưởng thừa kế theo di chúc dựa trên ý chí của người đã khuất.
1.2. Di chúc hợp pháp là yếu tố tiên quyết
Để quyền định đoạt tài sản của người lập di chúc được thực thi, bản di chúc đó phải hoàn toàn hợp pháp. Một di chúc hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện về chủ thể, nội dung và hình thức theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015:
Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.
Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Hình thức di chúc không trái quy định của luật.
>>> Xem thêm: Công chứng hợp đồng mua bán nhà đất đảm bảo uy tín tại Văn phòng công chứng Hà Nội
2. Ai được hưởng thừa kế theo di chúc: Những đối tượng được chỉ định
Thông thường, những người hưởng thừa kế theo di chúc là các cá nhân, cơ quan, tổ chức được người lập di chúc chỉ định rõ ràng trong bản di chúc.
2.1. Cá nhân được chỉ định cụ thể
Người lập di chúc có thể chỉ định bất kỳ cá nhân nào để hưởng thừa kế theo di chúc, không phân biệt quan hệ huyết thống, hôn nhân hay giới tính.
Thông tin cần thiết: Để tránh nhầm lẫn, di chúc cần ghi rõ họ tên, ngày tháng năm sinh, địa chỉ, số giấy tờ tùy thân (CCCD/CMND) của người được hưởng di sản.
Ví dụ: Ông A lập di chúc để lại toàn bộ tài sản cho con trai ruột là anh B. Hoặc ông A có thể để lại một phần tài sản cho người cháu gọi bằng cô là chị C, hoặc cho người bạn thân là ông D, miễn là được ghi rõ ràng trong di chúc và di chúc hợp pháp.
2.2. Cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế
Ngoài cá nhân, di chúc cũng có thể chỉ định các cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc.
Thông tin cần thiết: Cần ghi rõ tên gọi đầy đủ, địa chỉ, mã số thuế hoặc thông tin nhận diện khác của cơ quan, tổ chức đó.
Ví dụ: Bà Lan lập di chúc để lại 500 triệu đồng cho quỹ từ thiện “Vì trẻ em nghèo” hoặc một trường học cụ thể.
2.3. Hưởng thừa kế theo di chúc có điều kiện hoặc có nghĩa vụ
Người lập di chúc có quyền đặt ra các điều kiện hoặc giao nghĩa vụ cho người hưởng thừa kế theo di chúc</strong>, miễn là điều kiện, nghĩa vụ đó không trái pháp luật, đạo đức xã hội.
Điều 641 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về thực hiện nghĩa vụ do người chết để lại.
Ví dụ: Ông P di chúc căn nhà cho con gái nhưng yêu cầu con gái phải chu cấp hàng tháng cho em trai bị tàn tật của ông đến hết đời. Hoặc bà Q di chúc một khoản tiền cho cháu trai với điều kiện cháu phải tốt nghiệp đại học loại giỏi.
3. Ai được hưởng thừa kế theo di chúc dù không được di chúc hoặc di chúc ít hơn: Các trường hợp đặc biệt
Đây là một trong những điểm quan trọng nhất của pháp luật thừa kế, nhằm bảo vệ quyền lợi của những đối tượng yếu thế trong xã hội. Mặc dù có di chúc hợp pháp, nhưng vẫn có những người nhất định được hưởng thừa kế theo di chúc</strong> hoặc được hưởng một phần di sản dù không được di chúc hoặc được di chúc ít hơn.
3.1. Đối tượng hưởng di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc
Theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015, những người sau đây vẫn được hưởng một phần di sản, bằng hai phần ba suất của một suất thừa kế theo pháp luật (nếu di sản được chia theo pháp luật), trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:
Con chưa thành niên.
Cha, mẹ.
Vợ, chồng.
Con đã thành niên mà mất khả năng lao động.
Ví dụ minh họa: Ông X có tổng tài sản 1,5 tỷ đồng. Ông có vợ là bà Y, con trai là anh Z (25 tuổi, đang đi làm), và con gái là chị H (10 tuổi, chưa thành niên). Ông X lập di chúc để lại toàn bộ 1,5 tỷ đồng cho anh Z.
Theo quy định, bà Y và chị H là những người hưởng thừa kế theo di chúc nhưng không phụ thuộc vào nội dung di chúc.
Xác định suất thừa kế theo pháp luật: Nếu di sản của ông X được chia theo pháp luật (hàng thừa kế thứ nhất gồm bà Y, anh Z, chị H), mỗi người sẽ được hưởng 1,5 tỷ / 3 = 500 triệu đồng.
Xác định phần được hưởng không phụ thuộc di chúc: Bà Y và chị H mỗi người sẽ được hưởng ít nhất 2/3 của 500 triệu đồng = 333,33 triệu đồng.
Thực tế phân chia: Anh Z sẽ được hưởng số tiền còn lại sau khi đã chia cho bà Y và chị H (1,5 tỷ – 333,33 triệu – 333,33 triệu = 833,34 triệu đồng).
3.2. Lưu ý về người mất khả năng lao động hưởng thừa kế theo di chúc</h3>
Việc xác định “mất khả năng lao động” cần có căn cứ rõ ràng như giấy xác nhận của cơ quan y tế có thẩm quyền hoặc quyết định của tòa án.
4. Các trường hợp không được hưởng thừa kế theo di chúc
Mặc dù được chỉ định trong di chúc, nhưng có những trường hợp người đó sẽ không được <strong>hưởng thừa kế theo di chúc</strong> nếu thuộc vào các diện “không được quyền hưởng di sản” theo quy định của pháp luật.
Theo Điều 621 Bộ luật Dân sự 2015, những người sau đây không được quyền hưởng di sản:
Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó.
Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản.
Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản mà người thừa kế đó có quyền hưởng.
Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc, sửa đổi di chúc, hủy bỏ di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản.
Ví dụ minh họa: Ông K lập di chúc để lại tài sản cho con trai là anh L. Tuy nhiên, trước khi ông K mất, anh L đã có hành vi bạo hành, ngược đãi ông K nhiều lần và bị kết án. Trong trường hợp này, mặc dù được chỉ định trong di chúc, anh L sẽ không được <strong>hưởng thừa kế theo di chúc</strong> do hành vi của mình.
5. Lời khuyên pháp lý để đảm bảo việc hưởng thừa kế theo di chúc
Để đảm bảo ý chí của người lập di chúc được thực hiện đúng và việc hưởng thừa kế theo di chúc diễn ra suôn sẻ, tránh tranh chấp, hãy lưu ý:
5.1. Lập di chúc rõ ràng, cụ thể
Di chúc cần chỉ rõ họ tên, địa chỉ, thông tin nhận dạng của người thừa kế. Liệt kê cụ thể tài sản và cách thức phân chia. Tránh ngôn ngữ mơ hồ, chung chung.
5.2. Công chứng, chứng thực di chúc
Đây là cách tốt nhất để đảm bảo di chúc hợp pháp và giảm thiểu khả năng bị tranh chấp về tính xác thực, ý chí của người lập.
5.2. Công chứng, chứng thực di chúc
Đây là cách tốt nhất để đảm bảo di chúc hợp pháp và giảm thiểu khả năng bị tranh chấp về tính xác thực, ý chí của người lập.
5.3. Cân nhắc các trường hợp hưởng di sản không phụ thuộc vào di chúc
Người lập di chúc nên tìm hiểu và cân nhắc quyền lợi của những đối tượng này để đưa ra quyết định phù hợp, tránh gây ra sự vô hiệu một phần di chúc.
5.4. Tham vấn luật sư
Đặc biệt đối với những trường hợp tài sản lớn, phức tạp hoặc có nhiều mối quan hệ gia đình nhạy cảm, việc tham vấn luật sư chuyên về thừa kế là vô cùng cần thiết. Luật sư sẽ giúp bạn xây dựng di chúc chặt chẽ, lường trước các tình huống và tư vấn về việc thực hiện di chúc sau này.
5.5. Bảo quản di chúc cẩn thận và thông báo cho người đáng tin cậy
Đảm bảo bản gốc di chúc được cất giữ an toàn và người thân biết nơi tìm thấy khi cần.
Kết luận
Việc xác định ai được hưởng thừa kế theo di chúc phụ thuộc rất nhiều vào ý chí của người lập di chúc, nhưng luôn phải tuân thủ các quy định của pháp luật. Mặc dù quyền tự định đoạt là cơ bản, pháp luật vẫn có những quy định nhằm bảo vệ các đối tượng yếu thế. Hiểu rõ các nguyên tắc, điều kiện và các trường hợp đặc biệt sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc lập di chúc cũng như giải quyết các vấn đề liên quan đến thừa kế, đảm bảo ý nguyện của người đã khuất được thực hiện và tránh được những tranh chấp không đáng có trong gia đình.
VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ
1. Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ:Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
2. Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.Ngoài ra, chúng tôi có đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Công chứng ngoài trụ sở, tại nhà riêng miễn phí
VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ
Hotline: 09.66.22.7979 hoặc 0935.669.669
Địa chỉ: số 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
