Từ chối công chứng di chúc: căn cứ pháp lý

Di chúc là văn bản thể hiện ý chí cuối cùng của một cá nhân nhằm định đoạt tài sản của mình sau khi qua đời. Để bảo đảm tính hợp pháp, nhiều người lựa chọn công chứng di chúc. Tuy nhiên, không phải lúc nào yêu cầu công chứng di chúc cũng được chấp nhận. Có những trường hợp công chứng viên buộc phải từ chối để bảo đảm tính minh bạch và tuân thủ pháp luật. Vậy từ chối công chứng di chúc được thực hiện trong những trường hợp nào và dựa trên căn cứ pháp lý nào?

>>> Xem thêm: Văn phòng công chứng – đồng hành pháp lý cùng gia đình bạn.

1. Căn cứ pháp lý về việc từ chối công chứng di chúc

Hiện nay, việc công chứng và từ chối công chứng di chúc được điều chỉnh bởi:

Luật Công chứng 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2023).
Bộ luật Dân sự 2015.
Luật Đất đai 2024 (trường hợp di chúc định đoạt tài sản là quyền sử dụng đất, có hiệu lực từ 01/01/2025).
Nghị định 82/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp.

Theo Điều 5 Luật Công chứng 2014, công chứng viên có quyền từ chối công chứng nếu hợp đồng, giao dịch (bao gồm cả di chúc) vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội hoặc không đủ điều kiện theo quy định.

2. Các trường hợp từ chối công chứng di chúc

2.1. Người lập di chúc không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ

Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc hợp pháp phải do người minh mẫn, sáng suốt lập ra. Nếu công chứng viên nhận thấy người lập di chúc bị bệnh tâm thần, mất khả năng nhận thức, hoặc bị ép buộc, lừa dối thì có quyền từ chối công chứng di chúc.

2.2. Nội dung di chúc vi phạm điều cấm của pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội

Ví dụ: Di chúc yêu cầu người thừa kế phải thực hiện hành vi trái pháp luật (như trốn thuế, chia tài sản bất hợp pháp). Trong trường hợp này, công chứng viên sẽ từ chối chứng nhận.

2.3. Tài sản trong di chúc không đủ điều kiện định đoạt

Theo Điều 188 Luật Đất đai 2024, quyền sử dụng đất chỉ được định đoạt khi đã có Giấy chứng nhận, không tranh chấp, không bị kê biên, còn thời hạn sử dụng. Nếu di chúc định đoạt đất chưa có sổ đỏ hoặc đang tranh chấp, công chứng viên phải từ chối.

2.4. Hồ sơ công chứng không đầy đủ hoặc có dấu hiệu giả mạo

Nếu giấy tờ nhân thân, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc tài liệu khác bị tẩy xóa, sửa chữa, công chứng viên buộc phải từ chối để tránh rủi ro pháp lý.

Xem thêm: Tìm hiểu về việc Bán đất bằng hợp đồng ủy quyền

2.5. Có căn cứ cho thấy di chúc không phản ánh đúng ý chí của người lập

Ví dụ: Người lập di chúc đang điều trị bệnh nặng, không còn khả năng nhận thức rõ ràng nhưng bị người thân đưa đi công chứng. Trong tình huống này, công chứng viên có quyền từ chối để bảo vệ quyền lợi cho người lập di chúc.

>>> Xem thêm: Cần làm giấy tờ nhà đất gấp? Hãy chọn Dịch vụ sang tên sổ đỏ.

3. Nghĩa vụ của công chứng viên khi từ chối công chứng di chúc

Theo Điều 7 Luật Công chứng 2014, khi từ chối công chứng, công chứng viên phải:

Giải thích rõ lý do từ chối cho người yêu cầu.
Nếu người yêu cầu đề nghị, phải lập văn bản từ chối công chứng.
Tuyệt đối không lợi dụng quyền từ chối để gây khó khăn, nhũng nhiễu hoặc trục lợi.

4. Quyền của người dân khi bị từ chối công chứng di chúc

Khi bị từ chối công chứng di chúc, người dân có các quyền sau:

Yêu cầu công chứng viên lập văn bản ghi rõ lý do từ chối.
Chuẩn bị, bổ sung hồ sơ, giấy tờ cần thiết để đáp ứng điều kiện công chứng.
Thực hiện công chứng tại tổ chức hành nghề công chứng khác, nếu cho rằng việc từ chối là không chính đáng.
Khiếu nại hoặc tố cáo tới Sở Tư pháp hoặc UBND cấp tỉnh nếu có căn cứ cho rằng công chứng viên từ chối trái luật.

>>> Xem thêm: Những điều bạn chưa biết về Phí công chứng.

5. Ví dụ minh họa thực tế

Bà A (75 tuổi) muốn lập di chúc để lại quyền sử dụng đất cho con trai. Tuy nhiên, mảnh đất này đang trong quá trình tranh chấp với hàng xóm và chưa được cấp Giấy chứng nhận. Khi bà A mang hồ sơ đến Văn phòng công chứng, công chứng viên đã từ chối công chứng di chúc với lý do đất chưa đủ điều kiện định đoạt theo Điều 188 Luật Đất đai 2024. Sau khi giải quyết xong tranh chấp và được cấp sổ đỏ, bà A mới có thể lập di chúc hợp pháp.

Kết luận

Việc từ chối công chứng di chúc là một biện pháp cần thiết nhằm bảo vệ tính hợp pháp, minh bạch của giao dịch và quyền lợi của cả người lập di chúc lẫn người thừa kế. Người dân nên nắm rõ các trường hợp công chứng viên có quyền từ chối để chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, tránh bị kéo dài thời gian hoặc phát sinh tranh chấp pháp lý về sau.

Xem thêm: Hướng dẫn công chứng thỏa thuận phân chia tài sản vợ chồng

Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!

Các bài viết liên quan:

>>> Hợp đồng ở nhờ có cần công chứng không: Góc nhìn từ luật sư

>>> Thỏa thuận phân chia di sản thừa kế có cần công chứng không?

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ

Miễn phí dịch vụ công chứng tại nhà

Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.

Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.