Trong nhiều giao dịch dân sự, đặc biệt là mua bán nhà đất, ủy quyền, thế chấp…, pháp luật bắt buộc hợp đồng phải được lập thành văn bản và công chứng. Tuy nhiên, trên thực tế không ít hợp đồng dù đã được công chứng nhưng vẫn vi phạm hình thức công chứng, dẫn đến nguy cơ bị Tòa án tuyên vô hiệu. Vậy vi phạm hình thức công chứng được hiểu như thế nào, trong trường hợp nào có thể hủy hợp đồng công chứng do vi phạm hình thức, và hậu quả pháp lý ra sao? Đây là vấn đề cần được làm rõ để tránh rủi ro pháp lý nghiêm trọng.
>>> Xem thêm: Văn phòng công chứng nào hỗ trợ công chứng giấy tờ cho người nước ngoài?
1. Hình thức công chứng và ý nghĩa pháp lý
Theo Bộ luật Dân sự 2015, hình thức của giao dịch dân sự là một trong những điều kiện có hiệu lực trong trường hợp luật có quy định. Đối với nhiều loại giao dịch, pháp luật chuyên ngành yêu cầu:
Hợp đồng phải lập thành văn bản;
Phải được công chứng hoặc chứng thực;
Phải tuân thủ đúng trình tự, thủ tục công chứng.
Hình thức công chứng không chỉ mang tính thủ tục mà còn nhằm bảo đảm tính tự nguyện, minh bạch và an toàn pháp lý cho giao dịch.
2. Thế nào là vi phạm hình thức công chứng
Vi phạm hình thức công chứng là trường hợp hợp đồng tuy được lập dưới danh nghĩa văn bản công chứng nhưng không đáp ứng đầy đủ yêu cầu về hình thức theo quy định pháp luật, bao gồm cả hình thức văn bản và trình tự, thủ tục công chứng.
Vi phạm hình thức có thể xuất phát từ:
Các bên tham gia giao dịch;
Công chứng viên;
Tổ chức hành nghề công chứng.
>>> Xem thêm: Cập nhật bảngphí công chứngmới nhất năm 2025
3. Các trường hợp vi phạm hình thức công chứng thường gặp
3.1. Hợp đồng không được ký trước mặt công chứng viên
Theo Luật Công chứng, người yêu cầu công chứng phải ký trực tiếp trước mặt công chứng viên. Nếu hợp đồng được ký sẵn hoặc ký thay, ký khống rồi mới đem đi công chứng thì đây là vi phạm nghiêm trọng hình thức công chứng.
3.2. Thiếu chữ ký của chủ thể bắt buộc
Hợp đồng công chứng có thể bị vi phạm hình thức nếu:
Thiếu chữ ký của một bên tham gia giao dịch;
Người ký không đúng tư cách chủ thể;
Người đại diện ký nhưng không có giấy ủy quyền hợp pháp.
Trong trường hợp này, hình thức công chứng không bảo đảm đúng quy định.
3.3. Công chứng sai thẩm quyền
Công chứng viên hoặc tổ chức hành nghề công chứng không có thẩm quyền chứng nhận hợp đồng (về địa bàn, loại việc) cũng được xem là vi phạm hình thức công chứng.
3.4. Không tuân thủ trình tự, thủ tục công chứng bắt buộc
Một số vi phạm hình thức khác bao gồm:
Không kiểm tra năng lực hành vi dân sự của người ký;
Không đọc lại hợp đồng cho các bên nghe theo quy định;
Nếu vi phạm mang tính nghiêm trọng, hợp đồng công chứng có thể bị hủy.
4. Căn cứ pháp lý hủy hợp đồng công chứng do vi phạm hình thức
Việc hủy hợp đồng công chứng do vi phạm hình thức công chứng dựa trên các quy định sau:
Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015 – Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự
Điều 129 Bộ luật Dân sự 2015 – Giao dịch dân sự vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức
Luật Công chứng 2014 – Quy định về trình tự, thủ tục công chứng
Điều 51 Luật Công chứng 2014 – Thẩm quyền Tòa án tuyên văn bản công chứng vô hiệu
Theo đó, nếu pháp luật quy định giao dịch bắt buộc phải công chứng mà việc công chứng không đúng hình thức, thì hợp đồng có thể bị Tòa án tuyên vô hiệu.
5. Vi phạm hình thức công chứng có đương nhiên làm hợp đồng vô hiệu không
Không phải mọi vi phạm đều làm hợp đồng vô hiệu.
Theo Điều 129 Bộ luật Dân sự 2015, trong một số trường hợp:
Nếu một bên hoặc các bên đã thực hiện ít nhất 2/3 nghĩa vụ trong giao dịch;
Và việc công nhận hiệu lực không vi phạm điều cấm của luật,
thì Tòa án có thể công nhận hiệu lực của hợp đồng, dù có vi phạm hình thức.
Tuy nhiên, ngoại lệ này không áp dụng khi vi phạm hình thức mang tính nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến bản chất công chứng.
6. Hậu quả pháp lý khi hợp đồng công chứng bị hủy do vi phạm hình thức
Khi hợp đồng công chứng bị hủy:
Hợp đồng không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ dân sự;
Các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận;
Nếu không hoàn trả được bằng hiện vật thì hoàn trả bằng tiền;
Bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường;
Các đăng ký phát sinh từ hợp đồng bị hủy theo bản án của Tòa án.
7. Ví dụ thực tiễn
Ông A và bà B ký hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Hợp đồng được ký sẵn tại nhà, sau đó mang đến văn phòng công chứng để chứng nhận mà không ký lại trước mặt công chứng viên.
Sau khi phát sinh tranh chấp, Tòa án xác định việc công chứng vi phạm hình thức công chứng nghiêm trọng, tuyên hủy hợp đồng công chứng và buộc các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.
8. Lưu ý quan trọng để tránh vi phạm hình thức công chứng
Luôn ký hợp đồng trực tiếp trước mặt công chứng viên;
Kiểm tra đầy đủ chữ ký, tư cách chủ thể;
Không ký khống, ký trước;
Lựa chọn tổ chức hành nghề công chứng có thẩm quyền;
Là một trong những căn cứ quan trọng dẫn đến việc hủy hợp đồng công chứng. Dù hợp đồng đã được công chứng, nhưng nếu việc công chứng không tuân thủ đúng quy định pháp luật, Tòa án vẫn có quyền tuyên vô hiệu. Việc hiểu đúng và tuân thủ nghiêm ngặt hình thức công chứng là yếu tố then chốt để bảo đảm an toàn pháp lý cho mọi giao dịch dân sự.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
