Di chúc viết tay – Cách lập để di chúc không bị vô hiệu?
Di chúc là một trong những cách thức quan trọng nhất để một người định đoạt tài sản của mình sau khi qua đời. Trong số các hình thức di chúc, di chúc viết tay là phương án được nhiều người lựa chọn bởi tính tiện lợi và riêng tư. Tuy nhiên, để một bản di chúc viết tay có giá trị pháp lý và không bị vô hiệu hóa sau này, người lập cần phải nắm vững các quy định của pháp luật. Bài viết này sẽ đi sâu vào cách lập di chúc viết tay đúng luật, giúp bạn hiểu rõ những căn cứ pháp lý và tránh những rắc rối không đáng có.
>>> Xem thêm: Rất nhiều người để lại rắc rối cho con cháu vì chưa công chứng di chúc đúng cách.
1. Di chúc viết tay là gì? Tại sao cần hiểu rõ?
Di chúc viết tay là bản di chúc do chính người để lại di sản tự mình viết toàn bộ nội dung và ký tên vào bản di chúc đó. Đây là một hình thức di chúc phổ biến, cho phép người lập thể hiện ý chí một cách trực tiếp mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba (như công chứng viên, người làm chứng, trừ trường hợp đặc biệt).
Việc lựa chọn di chúc viết tay mang lại sự linh hoạt và riêng tư cao. Tuy nhiên, chính vì tính tự lập này mà nó tiềm ẩn nhiều rủi ro về mặt pháp lý nếu không tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Bộ luật Dân sự. Hiểu rõ di chúc viết tay là gì và cách lập đúng chuẩn sẽ giúp đảm bảo tài sản được phân chia theo đúng nguyện vọng của người đã khuất, tránh gây ra tranh chấp, kiện tụng giữa những người thừa kế.
2. Căn cứ pháp lý
Giá trị pháp lý của di chúc viết tay được quy định rõ ràng trong Bộ luật Dân sự 2015. Các điều khoản quan trọng nhất mà bạn cần lưu ý bao gồm:
Điều 624. Di chúc: “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.”
Điều 627. Hình thức di chúc: “Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.” Điều này khẳng định di chúc bằng văn bản là hình thức bắt buộc, và di chúc viết tay là một dạng của di chúc bằng văn bản.
Điều 630. Di chúc hợp pháp: Quy định các điều kiện chung để một bản di chúc được coi là hợp pháp, bao gồm cả di chúc viết tay.
Điều 631. Nội dung của di chúc: Quy định các nội dung cơ bản cần có trong một bản di chúc.
Điều 633. Di chúc bằng văn bản không có người làm chứng: Đây là điều khoản cốt lõi quy định về hình thức của di chúc viết tay do chính người lập di chúc tự viết.
Việc nắm vững các điều khoản này sẽ là kim chỉ nam giúp bạn lập được một bản di chúc viết tay đúng pháp luật.
3. Hướng dẫn lập di chúc viết tay hợp pháp: Từng bước chi tiết
>>> Xem thêm: Ngoài di chúc và hợp đồng, văn phòng công chứng còn có thể hỗ trợ bạn những dịch vụ nào khác?
3.1. Điều kiện chung về năng lực
Trước khi bắt tay vào việc viết di chúc, người lập di chúc cần đảm bảo mình đáp ứng các điều kiện về năng lực pháp luật theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015:
Minh mẫn, sáng suốt khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép: Đây là yếu tố then chốt. Tại thời điểm lập di chúc, người lập phải hoàn toàn tự nguyện và nhận thức được hành vi của mình.
Đủ tuổi theo quy định: Người từ đủ 18 tuổi trở lên có quyền lập di chúc. Người từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi có thể lập di chúc về tài sản riêng của mình nhưng phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý.
3.2. Yêu cầu về hình thức
Theo Điều 633 Bộ luật Dân sự 2015:
Di chúc phải do chính người lập di chúc viết và ký tên: Đây là điểm mấu chốt của di chúc viết tay. Toàn bộ nội dung di chúc, từ đầu đến cuối, phải được viết bằng tay của người lập di chúc, và cuối cùng phải có chữ ký của chính người đó. Không được nhờ người khác viết hộ, dù chỉ một phần.
Không được tẩy xóa, sửa chữa: Bản di chúc phải rõ ràng, không có dấu hiệu tẩy xóa, sửa chữa. Nếu có sai sót, cần lập lại bản mới hoặc sửa chữa và ký xác nhận vào chỗ sửa.
Nên ghi rõ ngày, tháng, năm lập di chúc: Mặc dù không bắt buộc tuyệt đối phải có ngày, tháng, năm, nhưng việc ghi rõ sẽ giúp xác định thời điểm lập di chúc, đặc biệt quan trọng nếu có nhiều bản di chúc được lập.
Ví dụ thực tế: Bà Lan, 80 tuổi, muốn lập di chúc viết tay để lại căn nhà cho cháu gái. Bà đã tự mình viết toàn bộ nội dung di chúc, ghi rõ địa chỉ căn nhà, tên cháu gái, và ký tên rõ ràng. Bản di chúc không có tẩy xóa hay sửa chữa. Sau khi bà mất, di chúc này được coi là hợp lệ về mặt hình thức.
Tuân thủ các quy định tại Điều 631 Bộ luật Dân sự 2015:
Nêu rõ họ, tên, nơi cư trú của người lập di chúc: Giúp xác định danh tính chủ sở hữu tài sản.
Nêu rõ họ, tên của người hoặc cơ quan, tổ chức được hưởng di sản: Chỉ định rõ ràng người hoặc tổ chức sẽ nhận tài sản.
Liệt kê rõ ràng tài sản để lại và cách phân chia: Đây là phần quan trọng nhất. Cần mô tả cụ thể tài sản (ví dụ: địa chỉ, số tờ, số thửa đất; số tài khoản ngân hàng, tên ngân hàng; mô tả chi tiết tài sản khác) và cách thức phân chia (chia đều, chia theo tỷ lệ, cho riêng từng người…).
Không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội: Ví dụ, không được di chúc tài sản không thuộc quyền sở hữu của mình; không được di chúc với mục đích bất hợp pháp.
Ví dụ thực tế: Ông Hùng muốn để lại cho con trai duy nhất của mình một mảnh đất và một số tiền trong tài khoản. Trong di chúc viết tay, ông Hùng đã ghi rõ: “Tôi, Nguyễn Văn Hùng, sinh năm 1950, thường trú tại số nhà X, đường Y, phường Z, quận T, Hà Nội. Tôi lập di chúc này để lại toàn bộ tài sản của tôi bao gồm: 1. Quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất tại địa chỉ số nhà A, đường B, phường C, quận D, Hà Nội (Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số E, cấp ngày F) cho con trai tôi là Nguyễn Hùng Cường, sinh năm 1980, căn cước công dân số G. 2. Số tiền 500.000.000 VNĐ (Năm trăm triệu đồng) trong tài khoản ngân hàng Vietcombank số H cho Nguyễn Hùng Cường. Di chúc này được lập vào ngày 07 tháng 6 năm 2025.” Kèm theo đó là chữ ký của ông Hùng.
4. Các trường hợp di chúc viết tay có thể bị vô hiệu
Hiểu được di chúc viết tay có thể bị vô hiệu trong những trường hợp nào là rất quan trọng để tránh sai sót. Di chúc có thể bị vô hiệu toàn bộ hoặc một phần theo Điều 640 Bộ luật Dân sự 2015.
4.1. Vô hiệu do vi phạm điều kiện chung
Người lập di chúc không minh mẫn, sáng suốt: Nếu tại thời điểm lập di chúc, người lập bị bệnh tâm thần, mất năng lực hành vi dân sự, hoặc bị ảnh hưởng nặng bởi thuốc, rượu bia, di chúc có thể bị tuyên vô hiệu.
Di chúc bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép: Ý chí của người lập di chúc không phải là tự nguyện mà bị ép buộc.
Nội dung hoặc mục đích trái pháp luật, đạo đức xã hội: Ví dụ, di chúc để lại tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp hoặc di chúc với mục đích gây hại cho người khác.
Không phải do chính người lập di chúc viết tay: Nếu một phần hoặc toàn bộ di chúc được viết bởi người khác (kể cả người thân cận) mà không phải người lập di chúc tự viết, di chúc đó sẽ không hợp lệ.
Không có chữ ký của người lập di chúc: Di chúc thiếu chữ ký sẽ không có giá trị pháp lý.
Tẩy xóa, sửa chữa mà không có xác nhận: Các sửa chữa không được người lập di chúc ký xác nhận có thể khiến di chúc bị vô hiệu một phần hoặc toàn bộ.
Ví dụ thực tế: Bà Mai muốn lập di chúc viết tay. Do mắt kém và tay run, bà nhờ cô con gái là chị Hòa chép hộ di chúc, sau đó bà chỉ ký tên. Khi bà Mai mất, di chúc này rất dễ bị tuyên vô hiệu vì không phải do chính bà Mai viết toàn bộ, vi phạm Điều 633 Bộ luật Dân sự 2015.
4.3. Vô hiệu do vi phạm quyền của người thừa kế
Ngay cả khi di chúc viết tay hợp lệ về hình thức và nội dung, nếu nó không đảm bảo quyền lợi của những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc theo Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015, thì phần di chúc liên quan đến những người này sẽ bị vô hiệu. Các đối tượng này bao gồm: con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng, con đã thành niên mà mất khả năng lao động. Họ vẫn được hưởng 2/3 suất thừa kế theo pháp luật nếu không được hưởng hoặc hưởng ít hơn trong di chúc.
>>> Xem thêm: Nhanh, uy tín, chuyên nghiệp – đó là những gì bạn sẽ nhận được khi lựa chọn Dịch vụ làm sổ đỏ hàng đầu. Click để biết thêm chi tiết!
5. Lưu ý quan trọng khi lập di chúc viết tay để tránh tranh chấp
Để tăng cường tính pháp lý và giảm thiểu rủi ro tranh chấp cho, bạn nên lưu ý:
Viết tay rõ ràng, dễ đọc: Dù là di chúc viết tay nhưng cũng cần đảm bảo chữ viết dễ đọc, không gây hiểu lầm.
Sao chép và lưu giữ cẩn thận: Nên có ít nhất một bản sao của di chúc gốc và cất giữ ở nhiều nơi an toàn khác nhau. Thông báo cho người thân cận hoặc luật sư biết về sự tồn tại và nơi cất giữ di chúc.
Cân nhắc việc công chứng, chứng thực: Mặc dù di chúc viết tay không bắt buộc công chứng, chứng thực, nhưng việc này sẽ giúp tăng cường tính pháp lý, xác thực ý chí của người lập và tránh tranh chấp sau này. Khi công chứng, chứng thực, công chứng viên/cán bộ chứng thực sẽ kiểm tra năng lực hành vi và ý chí của người lập.
Hạn chế sửa đổi, bổ sung trực tiếp: Nếu có thay đổi lớn, nên lập một bản di chúc mới hoàn toàn thay vì sửa chữa trên bản cũ. Nếu sửa chữa, phải ký xác nhận vào chỗ sửa.
Thường xuyên rà soát, cập nhật di chúc: Cuộc sống thay đổi, tài sản thay đổi, mối quan hệ gia đình thay đổi. Việc rà soát và cập nhật di chúc viết tay định kỳ (ví dụ 5 năm một lần) là rất cần thiết.
Di chúc viết tay là một công cụ pháp lý mạnh mẽ để định đoạt tài sản sau khi qua đời. Tuy nhiên, để bản di chúc này thực sự có giá trị và không bị vô hiệu, người lập di chúc cần phải nắm vững và tuân thủ chặt chẽ các quy định của Bộ luật Dân sự 2015 về hình thức và nội dung. Việc hiểu rõ di chúc viết tay là gì, cách lập đúng chuẩn và những trường hợp có thể dẫn đến vô hiệu sẽ giúp bảo vệ ý nguyện của bạn và mang lại sự bình yên cho gia đình sau này. Nếu có bất kỳ sự phức tạp hay nghi ngờ nào, đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn từ luật sư chuyên về thừa kế.
VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ
1. Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ:Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
2. Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.Ngoài ra, chúng tôi có đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Công chứng ngoài trụ sở, tại nhà riêng miễn phí
VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ
Hotline: 09.66.22.7979 hoặc 0935.669.669
Địa chỉ: số 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
